Vì thế, khi xã hội đã có sự bảo đảm về tự do của con người thì chỉ có thể trả lời câu hỏi "làm thế nào để điều chỉnh phù hợp giữa tính độc lập cá nhân và sự kiểm soát của xã hội?" do học giả J.S.Min (J.S.Mill) đưa ra cách đây hơn một thế kỷ bằng việc mỗi người phải có ý thức tự giác trong thực thi pháp luật. Bài viết của Đông Tuyền gửi tới Báo Nhân Dânlà một cách tiếp cận vấn đề này, xin giới thiệu với bạn đọc.

Tự do, đó là khát vọng ngàn đời của nhân loại. Từ thuở hồng hoang, khi con người còn bị thiên nhiên kìm hãm, họ khát khao chinh phục để nhận thức thế giới chung quanh mình. Rồi khi xã hội có giai cấp, thì chính con người lại kìm hãm con người, kẻ mạnh áp đặt và tước đoạt những quyền hiển nhiên của kẻ yếu, nước lớn cướp quyền tự chủ và nền độc lập của nước yếu,... khi ấy con người lại đấu tranh đòi tự do cho dân tộc, cho đất nước, đòi quyền sống, quyền làm người cho chính bản thân mình. Giữa thế kỷ 20, nhân loại được chứng kiến sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân, các nước thuộc địa đứng lên giành lại nền độc lập, giành lại các quyền cơ bản cho con người.

Thế nhưng, sau khi giành độc lập, không phải ở quốc gia nào quyền cơ bản của con người cũng được bảo đảm. Và khi tình trạng áp bức xuất hiện thì con người lại đấu tranh để có được quyền tự do ngôn luận, quyền tự do tôn giáo, tự do báo chí... Như vậy, theo thời gian, cùng với sự phát triển của xã hội, con người luôn khao khát được đi đến tận cùng và tột bậc của tự do.

Đấu tranh để có được tự do là điều chính đáng, không những chính đáng mà được xem là lý tưởng của con người, và đã có những con người với lý tưởng đấu tranh cho tự do mà đã trở nên vĩ đại, như Chê (Che), như Gan-đi (Gandhi), Man-đê-la (Mandela), Lu-thơ Kinh (Luther King), như Bác Hồ của chúng ta. Tuy nhiên, cũng như nhiều khái niệm khác, tự do lại có hai mặt và cần được xem xét trong tính biện chứng giữa nó với các mối quan hệ. Tự do, là giải phóng khỏi các ràng buộc, nhưng trong một thế giới mà mọi thứ liên kết và tương tác lẫn nhau thì ràng buộc là điều không thể tránh khỏi. Tự do tương tác như thế nào, biểu hiện hai mặt tích cực, tiêu cực ra sao với sự phát triển xã hội là câu hỏi cần được trả lời, mà câu hỏi quan trọng nhất là "tự do như thế nào để có hạnh phúc?", vì suy cho cùng đích đến của nhân loại luôn luôn là hạnh phúc.

Lâu nay ở Việt Nam, một số người như Cù Huy Hà Vũ, Bùi Thị Minh Hằng, Lê Công Định, Nguyễn Tiến Trung,... nhân danh "đấu tranh cho tự do" xuyên tạc, bóp méo sự thật lịch sử và hiện tại, chống phá Nhà nước,... đó có phải là tự do đích thực? Gần đây, sau vụ rơi máy bay thảm khốc ở U-crai-na (Ukraine), khi cuộc điều tra chưa có kết luận cuối cùng thì nhiều tờ báo không biết cố tình hay vô ý lại khai thác tin tức từ các hãng tin phương Tây để vội vàng quy kết thủ phạm của vụ MH17 chính là lực lượng ly khai ở Ukraine và Nga, khi nhận phản hồi của độc giả, có nhà báo trả lời rằng, đó là "tự do báo chí"(!) Kết tội khi chưa điều tra liệu có phải là "tự do thông tin"?

Tự do là khái niệm đậm tính nhân văn, vì vậy, tự do đích thực là sự thể hiện cao nhất của văn minh. Trên cơ sở đó, tự do có thể chia làm hai loại, cũng chính là hai mặt tốt - xấu, đó là: "tự do một cách văn minh" và "tự do hoang dại". Tự do hoang dại là tự đặt ra một thứ tự do riêng rẽ cho mình và phe nhóm của mình, từ đó không chịu bất kỳ ràng buộc nào, mà luôn cho rằng mỗi chủ thể có thể làm bất cứ điều gì, trong đó xuyên tạc, bóp méo sự thật cũng được coi là "tự do". Ngược lại, tự do một cách văn minh được đặt trong quan hệ biện chứng với các chủ thể có liên quan; được xây dựng trên cơ sở sự tôn trọng, xã hội tôn trọng tự do cá nhân, cá nhân tôn trọng cá nhân khác, tôn trọng xã hội, và con người tôn trọng thiên nhiên. Nói cách khác thì "tự do một cách văn minh" nghĩa là lợi ích chính đáng của bạn cần được bảo đảm, bạn có một phần trách nhiệm để bảo đảm lợi ích chính đáng của người khác; bạn có quyền nêu chính kiến của mình, và bạn phải tôn trọng quyền nêu chính kiến của người khác; bạn có quyền theo hoặc không theo tôn giáo nào, và bạn phải tôn trọng quyền theo hay không theo tôn giáo nào của người khác...

Văn minh nhân loại phát triển ở mức cao nhất là khi sự tôn trọng được biểu hiện rõ nét nhất, và đấu tranh cho tự do cũng chính là đấu tranh để có được sự tôn trọng, hành động đó diễn ra xuyên suốt lịch sử nhân loại. Con người luôn đấu tranh để các quyền của mình được tôn trọng, để lợi ích chính đáng của mình được tôn trọng, để đạo lý, sự thật được tôn trọng. Như vậy sẽ là "phản tự do" nếu bạn đòi hỏi người khác tôn trọng tự do của bạn, nhưng bạn lại xâm hại tự do, lợi ích chính đáng của người khác, xâm hại lợi ích cộng đồng, dân tộc, đất nước... Bởi bao giờ cũng vậy, sự tôn trọng luôn diễn ra trong tương tác hai chiều, nếu chỉ có một chiều sẽ là khiên cưỡng; khi một cá nhân, một thế lực đòi hỏi được tôn trọng song lại xâm hại lợi ích của người khác thì tất yếu người bị xâm hại đã bị tước đoạt một phần tự do.

Gần đây, việc một số người nhân danh "đấu tranh cho tự do", hô hào "tự do ngôn luận", "dân chủ, nhân quyền"... nhưng khi hành động họ lại thường sử dụng thủ đoạn bóp méo, xuyên tạc, bịa đặt, đòi hòi các quyền một cách vô lối, thực chất là việc làm "phản tự do". Như việc một cô sinh viên theo lời dụ dỗ của kẻ xấu đi rải truyền đơn có nội dung chống phá Nhà nước, được các "nhà đấu tranh tự do" tôn vinh là "anh thư" mấy năm trước chẳng hạn. Nhà nước là một chủ thể trong xã hội, được pháp luật bảo vệ, có các lợi ích chính đáng cần được tôn trọng, việc xúi giục và cổ súy, hay có hành vi chống phá Nhà nước đều không thể coi là một trong các quyền tự do được, càng không thể nhân danh "đấu tranh tự do".

Sự "phản tự do" ấy được phản ánh cụ thể khi một số phần tử, với hành trang "Tuyên bố 258", hết đến Đại sứ quán Thụy Sĩ ở Hà Nội rồi sang tận Thụy Sĩ để vu cáo chính quyền, kêu gọi Thụy Sĩ gây áp lực buộc cơ quan lập pháp của Việt Nam bỏ Điều 258 khỏi Bộ luật Hình sự! Trên tinh thần tự do, tôn trọng lẫn nhau thì không nước nào có quyền can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác, Hiến chương LHQ ghi rõ điều đó, việc công dân nước này, kêu gọi nước khác can thiệp vào nước mình là điều càng không thể chấp nhận. Hơn nữa, Điều 258 Bộ luật Hình sự nước CHXHCN Việt Nam là một điều luật hết sức văn minh, được xây dựng dựa trên "nguyên tắc vàng" của sự tôn trọng, luật pháp hầu hết các nước trên thế giới đều có những điều luật tương tự, đáng kể là ở Mỹ và Đức - hai nước được coi là có nền lập pháp tiên tiến.

Gần đây, một số người lại lên in-tơ-nét (internet) hô hào đòi "tự do báo chí" song trong việc đưa tin của họ lại rất thiếu trách nhiệm, khẳng định điều chưa thể khẳng định, nói hai - ba trong khi sự thật là một, viết B, C trong khi nội dung là A,... Và đặc biệt là hầu như mọi hoạt động ích nước lợi dân được Nhà nước tiến hành đều bị họ "mổ xẻ" theo hướng tiêu cực, rồi suy diễn, kết luận một cách hồ đồ. Việc các nhà báo và các trang mạng đua nhau đưa tin (dịch từ báo phương Tây) liên quan vụ rơi máy bay MH17, trong đó cố tình quy tội cho một phía khi chưa có kết luận điều tra nào được đưa ra, thì không thể gọi là tôn trọng sự thật, và càng không thể gọi là tự do báo chí.

Tự do nói chung và tự do báo chí nói riêng là những quyền chính đáng của cả dân tộc, không ai được xâm phạm. Dân tộc đã đổ không biết bao nhiêu mồ hôi và xương máu để có độc lập, tự do; vì thế chúng ta sẵn sàng đổ mồ hôi, xương máu để giữ gìn độc lập và tự do. Chúng ta lên án bất kỳ người nào, tổ chức nào nhân danh tự do để tước đoạt tự do của người khác, hoặc nhân danh tự do để thực hiện các âm mưu đen tối. Sự sai trái không bao giờ đưa tới kết cục tốt đẹp, mà chỉ đưa tới hậu quả là làm tổn thương, tổn hại, cản trở sự phát triển của con người và đất nước. Những ai đang sử dụng tự do làm chiêu bài phục vụ tham vọng cá nhân hãy học cách tôn trọng người khác để được tôn trọng trở lại. Còn mỗi người dân đều phải có trách nhiệm góp sức mình tiếp tục làm cho "cây tự do" ngày càng đơm hoa, kết trái trên đất nước chúng ta.